Maraqlı dərs
Bir dəfə tacir alver etmək üçün uzaq ölkəyə səfərə hazırlaşırdı. Evindəkilərin hamısını yanına çağırıb dedi:
– Deyin görüm, sizin üçün nə gətirim?
Evdəkilərin hərəsi bir şey istədi. Tacir hamı ilə görüşüb yola çıxmaq istəyirdi. ●Bu vaxt qəfəsdə oturan tutuquşu taciri öz yanına çağırdı:
– Mənim də səndən bir xahişim var!
– Nə xahişin var? – deyə tacir soruşdu, – əgər mümkündürsə, onu yerinə yetirməyə çalışaram.
Tutuquşu dedi:
– Sənin ticarətə gedəcəyin ölkədə bir ağac var, bu ağacda çoxlu tutuquşu yaşayır. Əgər sən bu ağacı gedib tapsan, onda tutuquşulara məndən salam söylərsən. Nə cavab versələr, gəlib desən, məni çox xoşhal edərsən! – Tutuquşu tacirə ağacı necə gedib tapacağını öyrətdi.
Tacir əvvəlcə çəm-xəm eləsə1 də, sonra sevimli quşuna baxaraq gülüb dedi:
– Yaxşı! Sənin xahişini yerinə yetirərəm.
Uzun və çətin səyahətdən sonra tacir gedib həmin uzaq ölkəyə çatdı, mallarını satıb, cürbəcür qəşəng şeylər aldı. İşlərini qurtarandan sonra tutuquşunun ona dediyi yerə getdi. Al-əlvan çiçəklər, növbənöv ağacların olduğu bu səfalı yerdə, doğrudan da, hündür möhtəşəm bir ağac vardır. ►Bu ağacda çoxlu tutuquşu oturmuşdu. Tacir qışqırdı:
– Ey, tutuquşular! Mənim tutuquşum sizin üçün salam göndərir!
♦O bu sözü deyib qurtarar-qurtarmaz tutuquşulardan birisi o saat yerə yıxılıb öldü. Tacir lap məəttəl qaldı. “Yəqin ki, bu tutuquşu mənim tutuquşumun yaxın dostu olubmuş ki, onun salam göndərdiyini eşidən kimi yıxılıb öldü”, – deyə tacir özlüyündə düşündü.
Tacir al-əlvan quşlara bir də baxıb şəhərə qayıtdı və yola çıxmağa hazırlaşdı.
Tacir sağ-salamat evinə qayıdıb evdəkilərin hamısı üçün də tapşırdıqlarını gətirdi. Ancaq o öz tutuquşusuna, onun salamına cavab gətirmədi, ona heç bir söz demədi. Sahibini çox sevən və onun evinə dönməsinə sevinən tutuquşu ondan soruşdu:
– Ağa, yəqin ki, sən mənim salamımı onlara yetirməmisən?
– Sənin salamını tutuquşulara yetirdim, ancaq heç bir cavab almadım, – deyə tacir ona cavab verdi.
Tutuquşu çox pərt oldu, soruşdu:
– Onda de görüm, sən orada nə gördün?
Əlacsız qalan tacir, əhvalatı danışmağa başladı:
– ▼Mən sənin dediyin həmin yerə getdim, tutuquşuları gördüm, ancaq sənin salamını onlara deyən kimi onlardan biri o saat ağacdan yıxılıb öldü. Ona görə də mənim sənə deməyə bir sözüm olmadı!
♣Tacir bunu danışıb qurtaran kimi tutuquşu səndələyib …… yıxıldı və qəfəsin içində canını tapşırdı.
Tacirin tutuquşuya çox heyfi gəldi və öz-özünə belə dedi: “Mən nahaq yerə ona dostunun ölümünü xəbər verdim!” Sonra o, tutuquşunun ayağından yapışıb-pəncərədən atdı. Birdən tutuquşu silkindi2, qanad çalıb uçdu. Tacir ancaq olanları indi başa düşdü.
Mətndə tünd-qara hərflərlə verilmiş hissəyə əsasən tacirin davranışının əsas səbəbini müəyyən edin.